Młodzieżowe Słowo Roku 2023 – co mówi o współczesnym języku młodych?

W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się analizie zmian zachodzących w języku młodych ludzi. Szczególne zainteresowanie budzi tzw. Młodzieżowe Słowo Roku, czyli inicjatywa, która z roku na rok staje się ważnym barometrem trendów językowych i kulturowych. Nie chodzi tu wyłącznie o wybór jednego wyrazu, lecz o głębsze spojrzenie na to, jak młodzież komunikuje się w dobie internetu, mediów społecznościowych i szybkiego przepływu informacji. W tym kontekście tytułowe hasło, „Młodzieżowe Słowo Roku 2023 – co mówi o współczesnym języku młodych?”, jest nie tylko wyzwaniem badawczym, ale i ciekawym pretekstem, by zanurzyć się w meandry młodej polszczyzny.

Świat, w którym przyszło dorastać obecnym nastolatkom, różni się diametralnie od tego, który znali ich rodzice. Technologia, która kiedyś raczkowała, dziś jest wszechobecna, a internet stanowi podstawowe narzędzie komunikacji. W efekcie powstają nowe słowa, zwroty i formy wyrazu, a te, które istniały wcześniej, nabierają nowych odcieni znaczeniowych. Młodzież nie tylko pożycza słownictwo z angielskiego czy tworzy neologizmy, ale też twórczo przekształca tradycyjne polskie wyrażenia. Efektem tego procesu jest bogactwo językowe, w którym mieszają się wpływy popkultury, memów, gier komputerowych, seriali, filmów oraz cyfrowych społeczności, takich jak TikTok, Twitch, Instagram czy YouTube.

Wybór Młodzieżowego Słowa Roku często wzbudza kontrowersje wśród przedstawicieli starszych pokoleń. Z jednej strony pojawiają się głosy doceniające ewolucję języka, z drugiej natomiast krytyka, że młodzi „psują polszczyznę” lub wprowadzają nadmierną liczbę zapożyczeń. Jednak warto pamiętać, że język zawsze był dynamiczny. To, co dziś uznajemy za normę, kiedyś budziło sprzeciw. Dzisiejsza polszczyzna jest wypadkową procesów historycznych, społecznych i kulturowych – tak samo dzieje się i teraz. Warto zatem zamiast krytykować, spróbować zrozumieć, co kryje się za tymi nowymi słowami i co mówi nam o współczesnej młodzieży.

W tym artykule postaram się przyjrzeć głębiej zjawisku Młodzieżowego Słowa Roku 2023. Zastanowimy się, czemu służy ten plebiscyt, jak przebiega, jakie wywołuje dyskusje oraz co ostatecznie można z niego wyczytać. Postaram się też pokazać szerszy obraz: skąd biorą się te słowa, jak kształtują świadomość językową młodych i jaki mają wpływ na odbiór polszczyzny w społeczeństwie.

Młodzieżowe Słowo Roku 2023 – co mówi o współczesnym języku młodych?

Gdy patrzymy na zjawisko Młodzieżowego Słowa Roku, warto uświadomić sobie, że nie jest ono odosobnione. Podobne inicjatywy funkcjonują w różnych krajach, a ich celem jest rejestrowanie zmian w języku i kulturowych preferencji młodego pokolenia. Jednak w Polsce zyskuje to szczególne znaczenie. Od kilku lat konkurs organizowany przez różne instytucje językoznawcze, w tym przez Wydawnictwo Naukowe PWN, cieszy się ogromną popularnością. Młodzi ludzie mogą zgłaszać swoje propozycje, głosować na nie, a następnie czekają na wybór kapituły, która dokonuje ostatecznego wskazania zwycięskiego słowa.

W 2023 roku – choć specyfika minionych miesięcy jeszcze się w pełni nie ugruntowała w świadomości lingwistów – możemy przypuszczać, że na liście kandydatów pojawiały się wyrazy odzwierciedlające bieżące trendy, napięcia społeczne, a także rodzaj humoru czy ironii, która jest charakterystyczna dla młodzieży. Być może pojawiły się słowa związane z rosnącą świadomością ekologiczną, rosnącą popularnością platform streamingowych, mody na zdrowy styl życia, a może z kultowych memów, które zawładnęły siecią w tym roku. Niezależnie od tego, jakie słowo zostało wybrane, sam fakt istnienia takiego plebiscytu wskazuje na dużą dynamikę języka i chęć jego obserwacji.

W poprzednich latach wśród nominowanych i nagradzanych słów pojawiały się takie terminy jak:
– „XD” – symbolizujące wyrażanie emocji w komunikacji internetowej,
– „sztos” – oznaczające coś niezwykle świetnego, wyjątkowego,
– „essa” – wyraz pozytywnego luzu, dystansu do problemów,
– „odklejka” – określenie stanu odrealnienia, oderwania od rzeczywistości.

Każde z tych słów ma swoją historię, kontekst i coś więcej niż tylko znacznie słownikowe. Przyglądając się im, widzimy jak młodzież reaguje na otaczający świat i jak nadaje nowe sensy codziennym doświadczeniom.

Skąd biorą się te słowa?

Nowe słowa trafiają do języka młodych z różnych źródeł. Często są to:

• Media społecznościowe i popkultura:
  Internet jest dziś głównym miejscem kontaktu młodzieży z językiem. Platformy, gdzie królują memy, krótkie filmiki, piosenki, stand-upy, parodie, stają się naturalnym środowiskiem rozwoju nowych form słownych.
• Gry komputerowe:
  Wirtualne światy pełne są neologizmów, skrótów i slangów, które przenikają do codziennej mowy. Młodzież chętnie posługuje się terminami wyniesionymi z gier, a następnie adaptuje je do życiowych sytuacji.
• Anglicyzmy i zapożyczenia:
  Język angielski, będący lingua franca popkultury, siłą rzeczy wpływa na polszczyznę. Młodzi z łatwością przejmują angielskie słownictwo, dostosowując jego pisownię i wymowę do polskich realiów.
• Wewnętrzne żarty i kody środowiskowe:
  Niektóre słowa funkcjonują jako element kodu grupowego, zrozumiałego tylko dla wtajemniczonych. Stają się symbolem przynależności, budują tożsamość i poczucie odrębności od starszych pokoleń.
• Adaptacje tradycyjnych wyrażeń:
  Młodzież często przekształca istniejące słowa lub nadaje im nowe znaczenia, wzbogacając język o świeże konotacje.

Czy Młodzieżowe Słowo Roku budzi kontrowersje?

Oczywiście. Każda zmiana językowa spotyka się z mieszanymi reakcjami. Nie brakuje głosów krytyki mówiących o „upadku języka”, „dewastacji polszczyzny” czy spadku jakości komunikacji. Z drugiej strony, wiele osób, zwłaszcza językoznawców, podkreśla, że takie zmiany są zupełnie naturalne i wpisane w istotę języka. Jak mawiają badacze, język żyje i nieustannie się zmienia.

Ważne jest, by zamiast oceniać pochopnie, zrozumieć proces. Młodzi ludzie posługują się językiem w sposób kreatywny, odpowiadający ich doświadczeniom i formom komunikacji. Jeśli przykładowo „odklejka” wyraża stan oderwania od rzeczywistości, to znaczy, że w życiu młodzieży pojawiają się sytuacje lub zjawiska, które chcą opisać w sposób bardziej precyzyjny niż tradycyjne słownictwo. Nowe słowo jest wówczas narzędziem do wyrażenia emocji, przeżyć czy obserwacji, których wcześniej nie potrafiono ubrać w słowa.

Dlaczego warto obserwować Młodzieżowe Słowo Roku?

Obserwowanie tego zjawiska to coś więcej niż ciekawostka. Dzięki tym plebiscytom możemy:

• Zrozumieć dynamikę języka:
  Młodzież daje nam wgląd w to, jak szybko i elastycznie język reaguje na zmiany społeczne, kulturowe i technologiczne.

• Przyjrzeć się relacjom międzypokoleniowym:
  Patrząc na nowe słowa, możemy lepiej pojąć różnice między pokoleniami i uczyć się, jak się ze sobą skutecznie komunikować.

• Poznać trendy społeczne:
  Słowa młodzieży często odzwierciedlają główne tematy, którymi żyje to pokolenie: problemy klimatyczne, kwestie tożsamościowe, zainteresowania popkulturą czy technologią.

• Wspomóc rozwój języka:
  Analiza nowych słów może pomóc językoznawcom, nauczycielom i twórcom słowników w lepszym opisie współczesnej polszczyzny, a nawet w kreowaniu narzędzi do nauczania języka.

Przykładowe słowa z poprzednich lat i ich kontekst

Poniżej znajduje się tabelka z wybranymi Młodzieżowymi Słowami Roku z lat ubiegłych (przykładowo) oraz krótkim omówieniem ich znaczenia:

Każde z tych słów to nie tylko czysta lingwistyka, ale i odzwierciedlenie jakichś nastrojów, sposobów bycia, poczucia humoru czy potrzeb komunikacyjnych młodych ludzi w danym okresie. „XD” pokazuje, jak silny jest wpływ cyfrowej komunikacji na język, „dzban” z kolei wskazuje na potrzebę zwięzłego określenia negatywnego zachowania. „Alternatywka” to sygnał, że młodzież chce nazywać odmienne style bycia, a „essa” stanowi wyraz poszukiwania luzu i dystansu w świecie pełnym wyzwań.

Wpływ Młodzieżowego Słowa Roku na ogólną świadomość językową

Z roku na rok coraz więcej osób z starszego pokolenia zaczyna interesować się tym, jakie słowo wygrało w plebiscycie. Media głównego nurtu poświęcają temu tematowi sporo uwagi, zapraszając językoznawców, socjologów i kulturoznawców do komentowania wyników. W ten sposób nowe terminy i slang młodych przestają być hermetyczne. Docierają do szerszego grona odbiorców i budzą ciekawość. To z kolei może prowadzić do:

• Zwiększania zrozumienia między pokoleniami:
  Gdy rodzice i dziadkowie poznają znaczenie nowego słowa, łatwiej jest im zrozumieć, co młodzież chce wyrazić i co jest dla niej ważne.

• Refleksji nad własnym językiem:
  Starsi zaczynają zastanawiać się, czy przypadkiem sami nie używają słów, które kiedyś były uznawane za nowe, a dziś są zupełnie naturalne.

• Kształtowania bardziej otwartego podejścia do zmian językowych:
  Spotkanie z nową formą językową może skłonić do zrozumienia, że język jest żywy i elastyczny, a nie zabetonowany w formach z przeszłości.

Jak młodzież tworzy nowe znaczenia?

Kreatywność młodych w zakresie języka jest niezwykle bogata. Język nie jest dla nich wyłącznie systemem reguł, ale również przestrzenią zabawy, eksperymentów i poszukiwań nowych sposobów wyrażania siebie. Nowe słowa często powstają przez:

• Skracanie i upraszczanie:
  Młodzi dążą do efektywnej komunikacji. Skróty, zdrobnienia i zbitki wyrazowe pozwalają im szybko przekazać myśl.

• Nadawanie staremu słowu nowego znaczenia:
  Termin „odklejka” wcześniej mógł oznaczać po prostu coś, co można odkleić. Dziś stał się synonimem stanu oderwania od rzeczywistości. To przykłady semantycznego przesunięcia.

• Inspiracje zagraniczne:
  Anglicyzmy, zwroty z memów i filmów w oryginalnych językach przenikają do polszczyzny, ale często przechodzą modyfikacje.

• Ironiczne i żartobliwe użycie słów:
  Młodzież bawi się słowami, nasyca je ironią, sarkazmem, wywraca znaczenia do góry nogami. W efekcie powstaje slang, w którym jedno słowo może wyrazić całą gamę emocji i postaw.

Zmiany językowe a edukacja

Niektórzy nauczyciele języka polskiego z niepokojem obserwują nowe zjawiska w mowie młodzieży. Obawiają się, że młodzi ludzie zapomną o tradycyjnej normie językowej, gramatyce i ortografii. Ale warto pamiętać, że to nauczyciel może odegrać kluczową rolę w wykorzystaniu tego zainteresowania językiem do celów dydaktycznych.

Ważne jest, by pokazać młodzieży, że język to nie tylko zestaw sztywnych reguł, ale także narzędzie twórcze. Nauczyciel może zorganizować lekcję, na której uczniowie przeanalizują Młodzieżowe Słowo Roku, poznają jego etymologię, porównają z innymi przykładami ze świata. Dzięki temu uczniowie zyskają szerszą perspektywę, zrozumieją, że język to również historia, kultura i społeczeństwo, a nie wyłącznie „nudna” gramatyka czy ortografia.

Język jako lustro zmian społecznych

Kiedy przyglądamy się Młodzieżowemu Słowu Roku, tak naprawdę zyskujemy dostęp do zbiorowej świadomości młodych ludzi. Wyrazy, które wybierają, nie są przypadkowe. Często wskazują na szersze trendy społeczne: rosnącą rolę internetu, potrzebę wyrażania emocji w zwięzły i wyrazisty sposób, bunt wobec konwencji, potrzebę autentyczności i wolności w komunikacji. Za każdym nowym słowem stoi jakaś opowieść o pokoleniu dorastającym w czasach globalnych zmian, wielkiej mobilności kulturowej i technologicznej.

Czy Młodzieżowe Słowo Roku wpływa na przyszłość języka?

Językoznawcy podkreślają, że pojedyncze słowo nigdy nie przesądza o przyszłości całego języka. Niemniej jednak, trendy zauważane dzięki takim inicjatywom wskazują kierunek, w którym podąża komunikacja. Jeśli rok po roku zwyciężają słowa wyrażające dystans, ironię, pewien rodzaj nonszalancji, możemy przypuszczać, że młode pokolenie właśnie tak postrzega świat – z lekkim przymrużeniem oka, ale i głodem autentycznych emocji.

W efekcie, za kilka czy kilkanaście lat, słowa, które dziś są nowościami lub ciekawostkami, mogą stać się naturalnym elementem polszczyzny. Oczywiście, wiele z nich odejdzie w zapomnienie. Język od zawsze „przetrawia” nowe elementy, odrzucając to, co okazuje się niepraktyczne, nietrafione lub nietrwałe. Ale pewna część tego dzisiejszego slangu przetrwa i w przyszłości stanie się czymś zwyczajnym.

Kultura remiksu i płynność komunikacji

Współczesna młodzież żyje w erze remiksu. Muzyka, obraz, słowo, wideo – wszystko można łączyć, mieszać, przetwarzać i podawać dalej w zmienionej formie. Ta kreatywność przekłada się na język. Nie dziwmy się więc, że slang powstaje i ginie czasem w ciągu kilku miesięcy, bo aktualne memy zmieniają się błyskawicznie, a trendy kulturowe znikają tak szybko, jak się pojawiły.

Młodzież reaguje na to elastycznością językową. To, co dla starszych pokoleń bywa chaotyczne czy niezrozumiałe, dla młodych jest naturalnym procesem. Płynność komunikacji pozwala im błyskawicznie dostosować się do nowych realiów. Jeśli istnieje potrzeba nazwania pewnego zjawiska, niemal natychmiast powstaje nowe słowo czy memowe określenie, które szybko się rozprzestrzenia.

Inspiracje do badań naukowych i twórczości artystycznej

Młodzieżowy slang nie jest tylko domeną językoznawców czy szkolnych obserwatorów. Coraz częściej inspiruje artystów, twórców literatury, scenarzystów, muzyków. W literaturze popularnej można zauważyć dialogi młodych bohaterów, które brzmią coraz bardziej autentycznie dzięki wykorzystaniu najnowszych wyrażeń. Podobnie w filmach, serialach czy stand-upie pojawiają się słowa, które dopiero co zyskały popularność wśród młodzieży.

To znak, że język młodych wpływa na kulturę masową. Kiedyś to kultura dyktowała język, dziś proces jest dwustronny. Młodzież kreuje język, a ten język staje się częścią kultury. W ten sposób wspólny świat pojęć, metafor i żartów łączy pokolenia, tworząc nową jakość komunikacji.

Uniwersalność zjawiska

Młodzieżowe Słowo Roku to polski fenomen, ale podobne inicjatywy funkcjonują na całym świecie. W Niemczech, Francji, USA i wielu innych krajach dokonuje się podobnych wyborów. Pokazuje to, że ewolucja języka jest procesem globalnym, choć przybiera różne formy w zależności od specyfiki kulturowej. Młodzież wszędzie zmaga się z podobnymi wyzwaniami: globalizacja, internet, nowe media, presja społeczna, poszukiwanie tożsamości. Nowe słowa stają się odpowiedzią na te wyzwania.

Jakie zmiany językowe czekają nas w przyszłości?

Trudno przewidzieć, jakie słowa pojawią się za rok, dwa czy dziesięć. Jednak pewne tendencje można wskazać:

• Narastająca hybrydyzacja języka:
  Coraz więcej zapożyczeń z angielskiego i innych języków będzie płynnie wchodzić do polszczyzny, tworząc mieszanki, które z czasem staną się naturalne.

• Krótsze formy wyrazu:
  Skróty, emoji, memy – młodzież woli komunikować się szybko i celnie, więc sposoby przekazu będą się skracać.

• Wpływ technologii AR i VR:
  Kiedy komunikacja przeniesie się do rzeczywistości rozszerzonej czy wirtualnej, powstaną nowe słowa opisujące doświadczenia w tych przestrzeniach.

• Ekspresja emocji poprzez nowe formy:
  W miarę jak język pisany dominuje w sieci, a rozmowy głosowe czasem ustępują miejsca komunikacji tekstowej, powstaną jeszcze bardziej wyrafinowane sposoby wyrażania emocji za pomocą tekstu, symboli i znaków interpunkcyjnych.

Dobra rada

Na koniec warto przypomnieć, że język jest naszym sprzymierzeńcem, nie wrogiem. Zamiast krytykować nowe słowa, lepiej się nimi zainteresować, zastanowić nad ich pochodzeniem i przeznaczeniem. To okazja, by dowiedzieć się więcej o świecie młodych ludzi, o ich wartościach, poczuciu humoru, lękach i aspiracjach. Dobra rada: otwórzmy się na ten językowy kalejdoskop, słuchajmy, pytajmy, próbujmy zrozumieć. Dzięki temu zyskamy nie tylko wiedzę, ale i głębszą relację z tym pokoleniem, które kształtuje przyszłość naszego języka i kultury.